Op een kinderafdeling van een revalidatiecentrum kunnen emoties hoog oplopen. Slechtnieuwsgesprekken of frustraties kunnen zomaar overgaan in agressie richting medewerkers. Ook bij Rijndam Revalidatie zagen ze het aantal meldingen van incidenten toenemen. “Omdat de achterliggende emoties begrijpelijk zijn, trokken we soms grenzen minder snel.”

Alina de Groot, verpleegkundig manager op de kinderafdeling van Rijndam: “Waar met mensen gewerkt wordt, daar zijn emoties. Rijndam is daar niet anders in. Denk maar aan ouders die na een lang en onzeker ziekteproces emotioneel helemaal aan hun max zitten. Of patiënten die gefrustreerd raken omdat ze beperkt zijn in hun handelen. Bovendien krijgen we steeds vaker te maken met kinderen en jongeren met gedragsproblematiek, ten gevolge van hersenletsel of psychiatrische problemen.”

Verpleegkundigen kwamen te vaak in aanraking met ongewenst gedrag dat dreigde te escaleren en zochten handvatten hoe ze hiermee om kunnen gaan en hoe ze dit gedrag kunnen ombuigen. Alina besloot het volledige multidisciplinaire behandelteam naar de meerdaagse training ‘Omgaan met agressie en grensoverschrijdend gedrag’ te sturen. Om de training goed te laten aansluiten bij de vraag die er speelde, zijn medewerkers van tevoren betrokken geweest bij de formulering van de scholingsvragen en gewenste resultaten.

Belemmerende overtuigingen

Het gesprek over grensoverschrijdend gedrag heeft veel losgemaakt bij het behandelteam en allerlei eye-openers opgeleverd. Alina: “Bijvoorbeeld dat je niet altijd invloed hebt op hoe de ander zich voelt, maar wel op je eigen houding. Met je eigen houding kun je dus sturen, daarmee houd je de regie op de situatie.” Een andere les is dat je belemmerende overtuigingen moet durven loslaten. “Er zijn regels die er altijd zijn geweest en waarvan we zelf soms ook niet meer weten waarom we ze hanteren. Zo doen we het nu eenmaal altijd. Maar als zo’n regel patiënten of ouders op de kast jaagt moet je je afvragen of je er altijd principieel aan vast moet houden”, aldus Alina. “Vraag jezelf eens af wat het doel is van de regel, wat je ermee wilt bereiken.”

Als voorbeeld geeft Alina de regel dat om 22 uur het licht uitgaat. Het doel daarvan is dat iedereen voldoende tot rust kan komen en genoeg slaap krijgt. “Maar als die regel leidt tot een heftig conflict met een kind, dat boos en agressief wordt en daarna de hele nacht ervan wakker ligt, moet je je afvragen of je je doel bereikt. Misschien krijgt het meer slaap als je overeenkomt dat het licht een uur later uitgaat.”

Vertrouw op professionaliteit

Bij Rijndam hebben ze dus geleerd soms van regels af te durven wijken. Alina: “Belangrijk is dan wel dat je elkaar er onderling niet op veroordeelt. Je moet kunnen vertrouwen op de professionaliteit van je collega’s. Agressief gedrag de-escaleren vraagt nu eenmaal creatief denken. Waarom doe ik wat ik doe? Wat betekent het voor de patiënt of ouder? Zijn er andere manieren om het doel te bereiken? Allerlei overwegingen die een professional maakt.”

Wat ook de-escalerend werkt is alles heel letterlijk benoemen wat je denkt, wat je ziet en ook wat het met je doet. ‘Ik zie dat je boos bent. Dat vind ik niet fijn en ik weet daar even geen raad mee. Ik ga nu weg en kom zo terug om er verder over te praten.’ “Er is niks mis mee om te verwoorden wat een ander in je losmaakt”, stelt Alina. “Je hoeft je niet altijd groot te houden, je mag best je eigen emoties laten zien.”

De resultaten van de veranderingen zijn dagelijks merkbaar. Vooral verpleegkundigen voelen zich sterker in hun rol als professional en durven meer grenzen te stellen. “En dit leerproces heeft ons als collega’s echt dichter bij elkaar gebracht”, aldus Alina. “We vertrouwen er nu op dat ieder handelt naar zijn beste kunnen.”

Rijndam laat soms

de regels los

Hoe zien signalen van oplopende spanning eruit? En welke interventies zet ik in als situaties dreigen te escaleren? Bij de Amarant Groep, een zorg- en dienstverlenende organisatie voor mensen met een verstandelijke beperking, krijgt iedere medewerker antwoord op deze en veel meer probleemgedraggerelateerde vragen tijdens opleidingen, scholingen en trainingen. “Je moet specifieke kennis en vaardigheden hebben en de context kennen om goed aan te sluiten bij cliënten met probleemgedrag.”

Medewerkers van de Amarant Groep hebben regelmatig te maken met probleemgedrag van cliënten. Van verbale agressie tot soms gerichte fysieke agressie. De aanpak van agressie staat dan ook hoog op de agenda met als belangrijkste doel: veiligheid voor de cliënt en de medewerker. De uitgebreide opleidingsmogelijkheden van de eigen Amarant Academie geeft medewerkers de juiste kennis en vaardigheden om dreigende situaties tijdig te signaleren en om te buigen. Opleidingsfunctionaris én trainer Hans Hermens: “We bieden allerlei trainingen, scholingen en opleidingen. Bijvoorbeeld een tweedaagse introductietraining voor nieuwe medewerkers, een e-learning over verbale agressie en een SOEC-erkende leergang. Dat is een vijfdaagse scholing in omgaan met gedragsproblematiek met opdrachten die in de praktijk worden uitgevoerd.”

Vanwege die directe link met de praktijk is het noodzakelijk dat alle trainers werkzaam zijn met cliënten met gedragsproblemen. Hans: “Als je echt kennis en vaardigheden wilt overbrengen, moet je weten wat er speelt op de werkvloer. En we vinden het belangrijk dat we de trainingen ook zo veel mogelijk op de eigen woon- werkvoorziening worden gegeven.”

Handelingskader

De vaardigheden die medewerkers bij de Amarant Groep leren zijn geen ‘trucje’. Leren kijken naar de context is essentieel om structureel goed te kunnen handelen bij probleemgedrag. Hans: “Je kunt niet zeggen: ‘Als je dit ene ding doet, is de complexe situatie opgelost.’ Zo simpel is het niet. Je moet in staat zijn naar de totale context te kijken om te zien waar gedrag vandaan komt om vervolgens te bepalen hoe het omgebogen, voorkomen of gestabiliseerd kan worden.”

Hans vervolgt: “Bij alles wat we doen staat één ding centraal: het handelingskader. Dat is een handig middel om per cliënt inzicht te krijgen in waar het probleemgedrag vandaan komt. Je krijgt zich op de beeldvorming van de cliënt, het ontwikkelingsniveau, de sociale achtergrond, enzovoort. Daarnaast moet je kijken naar welke specifieke competenties een medewerker nodig heeft om de cliënt met probleemgedrag te ondersteunen. In combinatie met een goed veiligheidsbeleid, geeft dat voldoende handvatten om complexe situaties aan te kunnen.”

Kijken naar eigen gedrag

Hans geeft als voorbeeld een cliënt met een impulscontrolestoornis. “Je kunt niet alle gedragingen veranderen, zijn stoornis is niet op te lossen. Het enige wat je kunt – en moet – doen is een manier vinden om ermee om te gaan. En daarmee bedoel ik een manier waarop de cliënt het beste gedijt en jijzelf in een veilige omgeving je werk kunt doen. Die twee moeten samen gaan. Vaak betekent het dat we kritischer naar ons eigen gedrag moeten kijken. Als dat niet aansluit bij de cliënt, gaat het mis.”

‘Lekker in je vel’

Om bij jeugdige cliënten meer zicht te krijgen op wat er speelt, gebruikt de organisatie het ‘Lekker in je vel schema’. “Dat is een soort signaleringsplan voor de cliënt zelf. Met groen, oranje en rood geven ze zelf aan hoe ze zich voelen, maar ook wat ze van begeleiders nodig hebben in lastige situaties. Bijvoorbeeld: ‘als ik boos word, wil je dan muziek aanzetten?’ Dat geeft houvast, per cliënt.” Als spanningen oplopen en agressie dreigt, blijft handelen soms moeilijk erkent Hans. “In dat soort situaties is het lastig om een balans te vinden tussen afstand en nabijheid. Een primaire reactie kan zijn om je terug te trekken, terwijl een cliënt jou soms juist dichtbij zich moet hebben om tot rust te komen. Alleen al jouw fysieke aanwezigheid en het tonen van betrokkenheid kan de spanning wegnemen. Laat zien dat je er voor je cliënt bent als hij je nodig heeft.”

“Je moet een manier vinden om ermee om te gaan”

DE CAMPAGNE

“Agressief gedrag

de-escaleren vraagt

om creatief denken”

Rijndam Revalidatie

PRAKTIJKVOORBEELDEN

“Als ons gedrag niet aansluit bij de cliënt,

gaat het mis”

Amarant